KONUŞMA BOZUKLUKLARI
Yarık damaklı bireylerde görülen konuşma problemleri sıklıkla velofarengeal disfonksiyona (yumuşak damağın, konuşma sırasında yeteri kadar hareket etmemesi veya kısa olması nedeniyle burun ve ağız boşluğu arasındaki açıklığın kapanmaması) bağlı olarak oluşmaktadır. Velofarengeal kapak mekanizmasında meydana gelen herhangi bir bozulma rezonans ve artikülasyona ait özellikleri olumsuz yönde etkileyecektir.
- Artikülasyon Bozuklukları
Yarık dudak/damak veya velofarengeal disfonksiyon hikayesi olan bireylerde rezonans problemlerinin yanı sıra konuşma sesi hataları da görülebilir. Vokal yol boşluklarındaki yapıların anatomik bozuklukları kompensatuar (telafi edici) veya zorunlu artikülasyon bozukluklarına neden olabilir.
- Kompensatuar Artikülasyon Bozuklukları
Yarık damağa bağlı görülen kompensatuar artikülasyon bozuklukları, hareket yerinde meydana gelen deviasyonlara bağlı olarak ortaya çıkar. Kişi, konuşma için gerekli olan ağız içi basıncını oluşturmak için konuşma seslerinin meydana geliş yerlerini değiştirir. Çene kapanma paternlerinin bozuklukları da kompensatuar artikülasyon bozukluklarına neden olabilir.
- Zorunlu Artikülasyon Bozuklukları
Zorunlu artikülasyon bozuklukları, yapısal anomalilere (diş bozuklukları, kısa uvula, damak yarığının onarılmamış olması, fistül, vb) bağlı olarak ortaya çıkan konuşma sesinin distorsiyonudur. Herhangi bir cerrahi veya prostetik müdahale yapılmadan tedavisi mümkün değildir.
- Rezonans Problemleri
Rezonans bozukluğu, vokal yoldaki boşluklardan biri veya birkaçının vibrasyon paterninin bozulması ile meydana gelen ses kalitesindeki bozukluktur. Hipernazalite, hiponazalite, cul-de-sac rezonans, karma nazalite, ve nazal emisyon görülen rezonans bozukluklarıdır.
KONUŞMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yarık damaklı bireyin konuşmasının değerlendirilmesi, kapsamlı ekip yaklaşımının en önemli unsurlarından birisidir. Özellikle, aileler doğumdan itibaren anatomik yapı bozukluklarına odaklandıkları için konuşma ile ilişkili olabilecek süreci göz ardı edebilmektedir. Bu nedenle, yarık dudak/damak ekibi içerisinde yer alan dil ve konuşma terapistinin, gerekli yönlendirmeleri ve müdahaleleri zamanında yapması son derece önemlidir.
Mevcut konuşma bozukluğuna yönelik herhangi bir müdahale yapılabilmesi için öncelikle uygun yöntemler ile değerlendirmenin yapılması gereklidir. Algısal ve objektif yaklaşımlar kullanılarak konuşmanın değerlendirmesi yapılabilir.
KONUŞMA TERAPİSİ ENDİKASYONLARI
Yarık damak±dudak veya velofarengeal disfonksiyon hikayesi olan bireylerde rezonans veya artikülasyon bozukluklarından bir veya birkaçı birlikte görülebilir. Anatomik yapı bozukluğu nedeniyle görülen konuşma problemleri için öncelikle cerrahi müdahale gerekli iken fonksiyonel bozukluklarda öncelikle konuşma terapisi uygulanmalıdır.
Anormal yapıya bağlı olarak zorunlu artikülasyon bozukluklarının gözlendiği durumlarda öncelikle cerrahi müdahale gerekli iken, anormal artikülasyonu ortaya çıkaran durumlarda konuşma terapisi faydalı olmaktadır.
1.Okul Öncesi Dönem
Okulöncesi dönemde, ilk 3 yaşa kadar dil gelişimine odaklanılarak ailenin eğitimi ön plandadır. Özellikle, ünsüz fonem kullanımının arttırılması, sözcük sayısının arttırılması, fonasyon sırasında oral hava akışının fark ettirilmesi, erken iletişim becerilerinin gözlenmesi ve önerilerde bulunulması son derece önemlidir.
2.Okul Çağı Dönemi
Konuşma problemi devam eden çocuklar, terapiye devam ederler. Ancak, okulçağı yaşlarına kadar var olan yapısal anomalilere (velofarengeal yetmezlik, fistül vb) gerekli müdahalelerin yapılmış olması gerekir. Tüm müdahalelere rağmen konuşma ile ilgili problemler devam ediyorsa Dudak-Damak Yarıkları Ekibi’ne başvurulması doğru olacaktır.
3.Adolesan ve Yetişkin
Ülkemizde, yeterli sayıda uzmanın olmaması, veya doğru zamanda doğru yönlendirmelerin yapılmaması nedeniyle, Adolesan ve yetişkinler konuşma terapisi için arayış içerisindedirler. Bu yaş gruplarında da öncelikle gerekli cerrahi/prostetik yaklaşımlar uygulandıktan sonra konuşma terapisine başlanabilir. Ancak, konuşma gelişimdeki kritik süreç geçildiği için küçük çocuklarda konuşma becerisinde elde edilen başarıyı yakalamak son derece zordur. Ayrıca, bireyin mümkün olan en iyi konuşma becerisini kazanabilmesi için çok iyi motive edilmesi gereklidir.
Kaynak:
- Kulak Kayıkcı, ME; Yarık damak hastalarında konuşma değerlendirilmesi ve terapisi, Dudak Damak Yarıkları, 2. Baskı. Ed. Özgür, Kanburoğlu H., Atlas Kitap, 2015